Ο Romain Gavras ίσως είναι γνωστός στους περισσότερους ως ο γιος του Κώστα Γαβρά αλλά από το ξεκίνημα της καριέρας του, στις αρχές του 21ου αιώνα, χάραξε το δικό του δρόμο πίσω από την κάμερα. Σήματα κατατεθέντα του έγιναν η κουλτούρα του δρόμου και της αστικής σύρραξης δοσμένα με μια κοφτερή και πρωτότυπη σκηνοθετική ματιά, με χαρακτηριστικότερα δείγματα γραφής τα μουσικά βίντεο του. Το Stress των Justice, το Born Free και το Bad Girls της M.I.A., το No Church In The Wild των Jay-Z και Kanye West και το Gosh του Jamie xx είναι τα τραγούδια πάνω στα οποία ξεδίπλωσε την οπτική του μαεστρία, ανεβάζοντας κατακόρυφα το προφίλ τους, κερδίζοντας παράλληλα πολλά βραβεία και διεθνή αναγνώριση. Οι μεγάλου μήκους μυθοπλαστικές του απόπειρες Our Day Will Come και The World Is Yours είχαν κι αυτές σημαντικές υποψηφιότητες αλλά τις θυμόμαστε περισσότερο για το οπτικοακουστικό τους στυλ παρά για την ουσία τους. Με το Athena που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας και βρίσκεται στους δέκτες μας μέσω του Netflix από την προηγούμενη εβδομάδα, έχει την ευκαιρία (και λόγω θεματικής) να κάνει επιτέλους το παραπάνω βήμα. Να φτιάξει την πρώτη πραγματικά σπουδαία ταινία του. Το καταφέρνει όμως ή διπλώνεται στις συνήθεις αδυναμίες του, κάτω απ’ το βάρος των προσδοκιών;
Διαβάστε εδώ: The Whale: Βουρκωμένη ανταπόκριση από το Φεστιβάλ Βενετίας
Στην χώρα μας έχει υπάρξει ήδη μια καμπάνια ακύρωσης της ταινίας από τη μεριά της άκρο-δεξιάς. Παίρνει άλλωστε το όνομα της πρωτεύουσας και της θεάς προστάτιδας της για να το χρησιμοποιήσει στην κατασκευή μιας σύγχρονης τραγωδίας για την μουσουλμανική κοινότητα μιας φανταστικής Γαλλίας. Στην Αθήνα, γκετοποιημένο συγκρότημα κατοικιών, υπάρχουν τρία αδέλφια που αποτελούν ηγετικές φιγούρες. Ο Abdel (Dali Bensallah) σαν πρότυπο Αλγερινού στρατιώτη, ο Karim (Sami Slimane) σαν αρχηγός της νεανικής εξέγερσης κι ο Moktar (Ouassini Embarek) στην διαχείριση του καθαρά εγκληματικού στοιχείου. Όταν δολοφονηθεί από τα χέρια αστυνομικών ο τέταρτος αδελφός τους, σε παιδική ακόμα ηλικία, το φιτίλι γι’ αυτή την καταπιεσμένη κοινωνία θα σκάσει, πυροδοτούμενο από μια επίθεση του Karim στο αστυνομικό τμήμα την ώρα που ο Abdel έδινε συνέντευξη τύπου για τον αδικοχαμένο μικρό. Η ταινία ακολουθεί τα αδέλφια τις επόμενες ώρες, καθώς η συνοικία θα γίνει πεδίο μάχης, συμπαρασύροντας μαζί της και την υπόλοιπη χώρα.
Από την πρώτη σκηνή της ταινίας ο Gavras κάνει κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί στην ιστορία του σινεμά. Δημιουργεί ένα δεκάλεπτο μονοπλάνο με χρήση drone που ταξιδεύει από το αστυνομικό τμήμα μέχρι ένα money shot της εξεγερμένης νεολαίας σε μια γέφυρα της συνοικίας. Δημιουργεί μια πρωτοφανή κάλυψη, καθώς η κάμερα περνάει διαδρόμους, συρράξεις, λεωφόρους, μπαίνει και βγαίνει από οχήματα, κάνοντας την ένταση να βαρέσει κόκκινο. Αυτό το μοτίβο ακολουθείται στην εντέλεια για το πρώτο μισό της ταινίας και λειτουργεί εξαιρετικά χωρίς να μας αφήσει να πάρουμε ανάσα. Σε συνδυασμό με την ορχηστρική ηλεκτρονική μουσική, δημιουργεί ένα οπτικοακουστικό κύμα που αποτελεί το καλύτερο δυνατό όχημα για το κύμα βίας, φόβου και παράνοιας που αποτυπώνεται στα γεγονότα. Μου φαίνεται αδιανόητο πως γυρίστηκαν αυτά τα μονοπλάνα. Ο βαθμός προετοιμασίας και δουλειάς που θα χρειάστηκε θα μπορούσε να αποτελεί ένα masterclass που θα παρέδιδε ο σκηνοθέτης για την υπόλοιπη ζωή του. Ο Romain Gavras πετυχαίνει κάθε στόχο του κατασκευαστικά κι αυτή είναι η καλύτερη δυνατή αρχή για την ταινία του.
Ο Romain Gavras πετυχαίνει κάθε στόχο του κατασκευαστικά με μια δυνατή έναρξη
Μετά το μέσο της διάρκειας άρχισε να μ’ ενοχλεί κάτι όμως. ?ρχισα να αναρωτιέμαι ποια είναι η ουσία σε αυτά που βλέπουμε. Είχα πιαστεί απ’ τη δύναμη της εικόνας αλλά όσο εξελισσόταν η αφήγηση τόσο αυτή η δύναμη γινόταν αδυναμία. Η ταινία αποτελεί ένα κατεξοχήν μελόδραμα όπου οι χαρακτήρες καθορίζονται από τα γεγονότα. Αυτό είναι και ταιριαστό για μια κατάσταση εξέγερσης που αποτυπώνει τους καιρούς μας. Ο κόσμος είναι διαιρεμένος, αποπροσανατολισμένος, η οργή γίνεται άμεσα μίσος, η βία γεννάει βία, ο θάνατος γεννάει θάνατο. Αυτό είναι που μου χτυπάει όμως πάνω στην κατασκευαστική τελειότητα. Όταν δεν αναδεικνύεις τους χαρακτήρες που καθορίζουν αυτή την κατάσταση, όταν δεν εξερευνείς τις δυνάμεις που την υποκινούν, τι μένει; Όμορφα σκηνοθετημένες φωτιές και συγκρούσεις, η επανάσταση όπως θα την έβλεπε το τμήμα marketing του οίκου Gucci, της Chanel ή απλούστερα το σκεύος αισθητικής των μουσικών βίντεο που έκαναν τον Romain Gavras διάσημο και περιζήτητο.
Athene: Μόνο το σκεύος αισθητικής που έκανε διάσημο και περιζήτητο τον Romain Gavras
Η ανθρωπιά της κοινωνίας που φλέγεται παρουσιάζεται μόνο σαν ισχνές καρικατούρες και πουθενά δεν είναι αυτό πιο έκδηλο από τους άλλους δύο χαρακτήρες που γνωρίζουμε λίγο καλύτερα πέραν από τα αδέλφια. Έναν «καλό» μπάτσο καθώς ο χαρακτήρας του αρχίζει και τελειώνει στον πανικό που βιώνει και στο γεγονός ότι είναι πατέρας κι έναν ψυχασθενή που αρχικά παρουσιάζεται σαν μια σχισμή ομορφιάς που πρέπει να προφυλαχθεί στον γκρίζο κόσμο αλλά όταν το απαιτήσει η πλοκή, δίνει την χαριστική βολή μηδενισμού. Οι υπόλοιπες ασθενείς ομάδες, γυναίκες, παιδιά, φιλήσυχοι άντρες παρουσιάζονται αδύναμες κι εκμηδενισμένες μπροστά στην εξεγερμένη νεολαία. Είναι σαν να μας λέει ο Gavras ότι όλοι όσοι θα προσπαθήσουν για κάτι καλύτερο θα γίνουν ίδιοι και χειρότεροι από το τέρας που παλεύουν. Τελικά η ιστορία εξέγερσης του χαρακτηρίζεται από την απανθρωπιά. Ένιωσα πως έκρινε με τον σκληρότερο τρόπο τους καταπιεσμένους του και έριξε στα όσο πιο μαλακά τις δυνάμεις καταστολής του.
Ο Romain Gavras κρίνει ως απάνθρωπη την κοινωνία του Athene
Πράγμα που μου το επιβεβαίωσε και ο επίλογος του. Όπου και ξεπληρώνει μια προοικονομία που αναφερόταν στη μισή ταινία, φτιάχνοντας ένα προβλέψιμο φινάλε που καταντάει απολιτικό και επικίνδυνο. Γιατί βάζει έναν μπαμπούλα με τον οποίον δεν ασχολήθηκε καθόλου στην ταινία ως φταίχτη. Μένει έτσι σε μια στεγνή liberal τρομολαγνεία χωρίς να αναδείξει και να κατακρίνει ούτε στιγμή τους ιστορικά αποδεδειγμένα υπαρκτούς μηχανισμούς σχέσεων στην τριάδα καταπίεσης κράτος/κεφάλαιο/φασισμός. Το Athena είναι απλούστατα μια αυτό-εκπληρούμενη προφητεία. Ο Romain Gavras φτάνει μια κορυφή σκηνοθετικής τέχνης που πολλοί λίγοι άγγιξαν αλλά στην πρώτη του ευκαιρία να κάνει πολιτική τέχνη πέφτει στην παγίδα του κυρίαρχου αφηγήματος όπου θα έπεφταν οι περισσότεροι. Για μια χώρα σαν την Γαλλία που κινηματογραφικά έχει βγάλει κι ένα La Haine, αυτό δεν είναι απλά κρίμα. Η σπατάλη της μοναδικής δεξιοτεχνίας του σκηνοθέτη, το κάνει και άδικο.
Διαβάστε εδώ: «Ο Στέφανος Προτείνει. . . La Haine
Rating:
Xώρα: Γαλλία
Έτος: 2022
Χρώμα: Έγχρωμο
Σκηνοθεσία: Romain Gavras
Πρωταγωνιστούν: VDali Bensallah, Sami Slimane, Ouassini Embarek
Διάρκεια: 99'
