* Το αφιέρωμα περιέχει spoiler λίγο έως πολύ γνωστά από τη ζωή του Malcolm X *
Η 21η Φεβρουαρίου 1965 ήταν μια αποφράδα μέρα στην Αμερικανική μαύρη ιστορία αλλά και στην ιστορία της ανθρωπότητας εν γένει. Ήταν η μέρα που ο Malcolm Χ, μουσουλμάνος επίσκοπος και ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα έπεφτε νεκρός υπό τις σφαίρες των εχθρών του, αμέσως πριν ξεκινήσει μια ομιλία του. Κατά την διάρκεια του έργου του, θεωρούταν ως η εξτρεμιστική πλευρά του νομίσματος, απέναντι στον Martin Luther King. Ξεκινώντας την πνευματική και ακτιβιστική του πορεία από το Έθνος Του Ισλάμ ήταν αυτός που έλεγε πως οι μαύροι της Αμερικής πρέπει να διαχωριστούν από τους λευκούς και να υπερασπιστούν τα δικαιώματα τους με κάθε δυνατό μέσο, ακόμα και με τη βία. Παρόλα αυτά, μέσω του πνευματικού του ταξιδιού, μέχρι το τέλος της ζωής του είχε δει την δύναμη και την αλληλεγγύη που θα μπορούσε να υπάρξει μέσω της συνεργασίας, μέσω της ένωσης όλων των ανθρώπων. Η ζωή του ήταν μια ιστορία εξέλιξης και τελικά, μπορεί να μιλήσει σε κάθε άνθρωπο. Αυτή την ιστορία πανανθρώπινου διαφωτισμού έφερε στις οθόνες ο Spike Lee, ακριβώς 30 χρόνια πριν, το 1992.
Όταν αναπτυσσόταν η ταινία αρχικά στην Warner Bros όμως, δεν ήταν αυτός ο σκηνοθέτης. Η εταιρία είχε διαλέξει τον Norman Jewison, έναν σκηνοθέτη που οι μεγαλύτερες καλλιτεχνικές του επιτυχίες, μέχρι τότε, ήταν τα Jesus Christ Superstar, In The Heat Of The Night και And Justice For All. Σίγουρα είχε δείξει αρκετή κοινωνική ευαισθησία στα έργα του και μπορούσε να διαχειριστεί μια ταινία μεγάλης κλίμακας. Αυτό δεν ήταν αρκετό για τον Spike Lee που θεωρούσε ότι το Amistad του Steven Spielberg και το Cry Freedom του Richard Attenborough ήταν ταινίες για την μαύρη εμπειρία των οποίων οι λευκοί σκηνοθέτες τελικά απέτυχαν να αποδώσουν τις λεπτές εμπειρικές αποχρώσεις τους. ?ρχισε να μιλάει δημόσια γι’ αυτό, ζητώντας να σκηνοθετήσει την ταινία, πράγμα που οδήγησε σε μια συνάντηση με τον Jewison. Ο Jewison τον άκουσε, κατάλαβε και παραιτήθηκε από την ταινία. Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι του Spike Lee, ένα δύσκολο ταξίδι για αυτόν και τους συνεργάτες του, απαραίτητο όμως για να αποδώσουν έναν από τους σημαντικότερους φόρους τιμής σε έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους που έζησαν ποτέ.
Στην αρχή της ταινίας ακολουθούμε τον Malcolm Little(Denzel Washington) καθώς ζει σαν hustler και εγκληματίας στο Brooklyn. Το επώνυμο Little δόθηκε στην οικογένεια του από τους ιδιοκτήτες σκλάβων στους οποίους άνηκαν. Ο Malcolm Little έχει ίσιο μαλλί όπως οι λευκοί χάρη σε μια ουσία που το καίει, τον νοιάζουν τα λεφτά και τα ναρκωτικά και η επίθεση του προς τους καταπιεστές εξαντλείται στο γεγονός ότι έχει λευκή γυναίκα. Μέχρι να φτάσει εκεί, η ζωή δεν ήταν εύκολη. Ο πατέρας του σκοτώθηκε από την ΚΚΚ, η μητέρα του ήταν έγκλειστη σε ψυχιατρείο, αυτός ζούσε σε ανάδοχες οικογένειες κι ενώ ήταν ο καλύτερος μαθητής στην τάξη του, ο δάσκαλος του έλεγε πως το να γίνει δικηγόρος δεν είναι ρεαλιστικό για έναν «νέγρο». Λέξη που άκουγε τόσο πολύ ώστε νόμιζε ότι ήταν το όνομα του. Όταν τελικά καταλήξει στην φυλακή θα τον προσεγγίσει ένα μέλος του Έθνους Του Ισλάμ, αναγνωρίζοντας την εξυπνάδα και τις δυνατότητες του. Όπως και πολλά άλλα μέλη της οργάνωσης θα λάβει το επώνυμο “X” που συμβολίζει το άγνωστο όνομα που χάθηκε όταν πήρανε την οικογένεια του από την Αφρική. Έτσι ξεκινάει η πορεία που θα τον κάνει τον πιο χαρισματικό και ριζοσπαστικό ομιλητή που είδε ποτέ η οργάνωση.
Ο σεναριακός και υποκριτικός μύθος του Malcolm X
Ο Spike Lee σαν σεναριογράφος προσεγγίζει τον Malcolm X σαν μύθο, όπως και ο Denzel Washington σαν ηθοποιός. Το σενάριο δεν είναι απόλυτα πιστό στην πραγματικότητα. Είναι απόλυτα πιστό όμως στο πνεύμα και την ισχυρή φιγούρα του άντρα. Δημιουργεί έναν κύκλο ανάμεσα στον χαμό του πατέρα του και τον δικό του με πολλές προοικονομίες ενδιάμεσα. Δημιουργεί ένα δραματικό πορτραίτο μέσα από γεγονότα που δεν είναι σίγουρο ότι υπήρξαν στη ζωή του αλλά βγάζουν νόημα θεματικά και στον χαρακτήρα. Ενός ανθρώπου που δεν φοβόταν να πεθάνει επειδή ήταν εντελώς εξαχρειωμένος στην πρώτη φάση της ζωής του αλλά έως το τέλος της δεν φοβόταν να πεθάνει επειδή είχε βρει την ειρήνη και ο σκοπός που εξυπηρετούσε ήταν μεγαλύτερος από εκείνον. Ο Denzel Washington από τη στιγμή που δέχτηκε τον ρόλο, δεν δέχτηκε κανέναν άλλον για έναν χρόνο. Έκοψε το αλκοόλ, το χοιρινό και μελετούσε το Κοράνι. ?φησε τον Malcolm X να έρθει σε αυτόν μέσα από αυτή τη διαδικασία. Στην τελική του ερμηνεία έχει όλη τη συμπεριφορά του, κινείται και έχει τον ίδιο πύρινο λόγο με εκείνον. Δεν αλλάζει την φωνή του όμως. Προσωπικά πιστεύω ότι αυτό προσδίδει στην μυθική διάσταση του χαρακτήρα. Βλέπουμε τον Denzel Washington να κάνει τον Malcolm X μεγαλύτερο απ’ ό,τι θα μπορούσε ποτέ μια απλή μίμηση. Η επική διάσταση στηρίζεται και από όλη την υπόλοιπη κατασκευή της ταινίας.
Malcolm X: Ο Spike Lee φτιάχνει το έπος του
Ο Spike Lee σκηνοθετικά έχει σαν σημείο αναφοράς τον David Lean και το Lawrence Of Arabia. Το είχαν δει μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας του και περισσότερο τους τράβηξαν την προσοχή τα κοντινά από τα τοπία. Ο μεγάλος κόσμος που μπορεί να κρύβεται μέσα σε ένα πρόσωπο. Αυτό είναι έκδηλο στην ταινία, στους ρόλους κλειδιά με ηθοποιούς όπως η Angela Bassett, ο Delroy Lindo, ο ίδιος ο Spike Lee, ο Al Freeman Jr. και φυσικά ο Denzel Washington. Η ταινία δεν στερείται όμως και σε κανένα άλλο τμήμα. Κοστούμια, σκηνικά και τοποθεσίες μας μεταφέρουν λεπτομερειακά στις δεκαετίες που έζησε ο Malcolm X. Το soundtrack της ταινίας αποτελείται από ορχηστρικά κομμάτια με έμφαση στα πνευστά, στα έγχορδα και τα κρουστά, άλλες φορές ελπιδοφόρα, άλλες φορές μαχητικά, άλλες απλά τρομακτικά αλλά πάντα κρατώντας υψηλά το συναίσθημα. Ο Lee χρησιμοποιεί πανοραμικά πλάνα, μια κάμερα που κινείται χωρίς να κόβει και πολλά πλήθη για να κάνει την ταινία τεράστια. Η ακαδημαϊκότητα του λειτουργεί και κάνει τα σημεία που εμφανίζονται οι ιδιαίτερες τεχνικές του ακόμα πιο δυνατά. Επαναληπτικό μοντάζ μέσα σε λίγο δευτερόλεπτα, η χρήση του ασπρόμαυρου, η κάμερα να περιστρέφεται 360 μοίρες σε ένα πρόσωπο και το σήμα κατατεθέν του, η τοποθέτηση του ηθοποιού πάνω σε καρότσι dolly ώστε να μοιάζει σαν να αιωρείται. Το σημεία στίξης σε μια ταινία που είναι δική του αλλά αποτελεί και την μεγαλύτερη εξέλιξη του.
Malcolm X: Οι δυσκολίες της παραγωγής και η συσπείρωση της κοινότητας
Το στούντιο ήλπιζε αρχικά ότι ο Spike Lee θα έκανε μια Spike Lee ταινία, με περιορισμένο budget, για τον Malcolm X αλλά ο Spike Lee ήθελε να κάνει τη μεγαλύτερη δυνατή στουντιακή ταινία για τον μαύρο ήρωα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί πως σε μια προσπάθεια να γλυτώσουν χρήματα πρότειναν οι σκηνές της Αιγύπτου και της Μέκκας να γυριστούν στις παραλίες του New Jersey. Αυτό δεν μπορούσαν να το δεχτούν όλοι όσοι εργάστηκαν στην ταινία γιατί ήξεραν τη σημασία του Malcolm X και εμπιστεύονταν το όραμα του δημιουργού αλλά η ταινία είχε κι άλλες δυσκολίες να ολοκληρωθεί, ούσα και πολύ μεγάλη σε διάρκεια. Με τα λεφτά να τελειώνουν ο Spike Lee χρειάστηκε να απευθυνθεί στα εύπορα μέλη της ?φρο-Αμερικανικής κοινότητας. Ο Bill Cosby, η Oprah Winfrey, η Janet Jackson, ο Tracy Chapman και ο Prince ήταν μερικές από τις επιφανείς μαύρες προσωπικότητες που συνεισέφεραν για να γίνει αυτή η τόσο σημαντική ταινία. Ο Lee κράτησε τελευταίους τον Magic Johnson και τον Michael Jordan γιατί γνώριζε ότι θα ανταγωνίζονταν για το ποιος θα δώσει τα περισσότερα. Τότε ήταν που το στούντιο άφησε τον δημιουργό να τελειώσει την ιστορία του όπως ήθελε. Μια ιστορία αλλαγής που χτυπάει στην καρδιά της ?φρο-Αμερικανικής εμπειρίας αλλά που μπορεί και να μιλήσει σε κάθε άνθρωπο.
Malcolm X: Πανανθρώπινο μήνυμα αλλαγής και ελευθερίας
Γιατί Malcolm X σημαίνει να παλεύεις για να αλλάξεις τον εαυτό σου και τελικά να αλλάζεις όλο τον κόσμο. Αυτή είναι η γραμμή που συνδέει κάθε περίοδο της ζωής του. Να ξεκινάς με τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα και τελικά να αγγίζεις εκατομμύρια ζωές, απλά και μόνο επειδή άλλαξες προς το καλύτερο και είχες το θάρρος να μεταδώσεις αυτό το μάθημα σε όποιον ήθελε να σε ακούσει. Μπορεί μια περίοδος του κηρύγματος του να περιείχε αρχικά μίσος και αντεπίθεση αλλά αυτό ήταν κομμάτι στην εξέλιξη της κοσμοθεωρίας του. Μπορεί αυτός να βρήκε την απάντηση στην θρησκεία, όταν έζησε την δοξασία του Αλλάχ μαζί με ανθρώπους από όλες τις φυλές αλλά το τελικό του μάθημα μπορούμε να το ακούσουμε και να το εφαρμόσουμε όλοι. Είναι ο σεβασμός προς τη ζωή και κυρίως του άλλου. Ότι κι ο διπλανός αξίζει την ελευθερία, την γαλήνη και την ειρήνη. Η βελτίωση των συνθηκών με κάθε δυνατό τρόπο, η αλληλεγγύη σαν δεύτερη φύση, να είναι ζωή και όχι μετά βίας επιβίωση πατώντας επί πτωμάτων. Όσοι θέλουν να συντηρούν το τελευταίο σκότωσαν τον Malcolm X. Η μνήμη και τα λεγόμενα του όμως ζουν κι όποιος δεν σκύβει το κεφάλι είναι κι αυτός Malcolm X.
